Je ziet ze tegenwoordig steeds vaker: de vele staande lampen die ondersteund worden door drie poten en in hoogte verstelbaar zijn via een centrale as. Nu lijken ze haast vanzelfsprekend, niet enkel in toneelmiddens, maar ook als eyecatcher in de woonkamer, maar dat waren ze allerminst tot Mariano Fortuny y Madrazo op de proppen kwam met de Fortuny Moda-lamp, initieel een innovatieve toneellamp met een kenmerkend zacht warm indirect schijnsel. Gezien de vele patenten die de ontwerper op z’n design nam, moet hij als een visionair hebben kunnen voorspellen dat de lamp zelfs na vele decennia een blijvend succes zou blijken.
Ontwikkeling
We spreken 1871 wanneer de jonge Mariano in Reus, Granada het levenslicht ziet, als zoon van een kunstenaar en een schildersdochter. Na het overlijden van haar man toen Mariano pas drie was, besluit z’n moeder met het hele gezin richting Parijs te trekken. In deze bruisende stad, waar in 1889 de wereldtentoonstelling wordt gehouden (en waarvoor de imposante Eiffeltoren wordt opgetrokken) kan de jonge Fortuny zich ontplooien, omringd door vrienden als Marcel Proust, Gabriele D’Annunzio en Eleonora Duse. Wanneer hij na een opleiding als schilder op 18 Parijs besluit te verlaten, lonkt de Spanjaard naar Venetië, waar hij de artistieke middens al snel opzoekt.
Het cupola-systeem
Met een passie voor theater, drama, muziek en visuele effecten, richt de getalenteerde Fortuny in Italië z’n aandacht al snel op theaterverlichting. Hij stelde tot z’n grote ontsteltenis vast dat het gebruikte theaterlicht bijna steeds direct op de protagonisten van het schouwspel werd gericht. Het harde licht had volgens Fortuny niet echt een positief effect op het geleverde schouwspel.
Daarop concipieerde hij de idee voor een zogenaamde ‘cupola’, een indirecte verlichtingsvorm die moest resulteren in een hogere vrijheid voor de acteurs op de bühne. Het waarachtig imposante cupola-systeem werd haast een instant-succes, met vanaf 1903 talloze installaties in theaters verspreid over gans Europa. De productie ervan gebeurde door AEG in Berlijn.
Kenmerken
Het lijdt geen twijfel dat wat op het podium voor een warmere sfeer zorgde, ook in de particuliere woning mogelijkheid moest kunnen worden. Het resultaat was dé Fortuny, de fameuze lamp, onmiskenbaar uitgegroeid tot een waar designicoon, die zich laat kenmerken door een stalen driepekkel of tripod in zwart, titaan of witgelakt staal, een draaibare kop en een stoffen kap, aanvankelijk uitsluitend in wit, beige of zwart, maar de jongste jaren ook in een veelvoud van verschillende bekledingen, afkomstig van gerenommeerde textielfabrikanten als Kvadrat of Rubelli.
Mariano Fortuny:“Het is niet de kwantiteit, maar de kwaliteit van licht die dingen zichtbaar maakt.”
Om in voldoende lichtreflectie te kunnen voorzien, is de binnenzijde van de kap steeds bekleed met wit katoen, al zijn er ook varianten met een half-glanzende koperkleurige bekleding (met een warm effect als gevolg). Gezien z’n voorkomen hoeft het niet te verwonderen dat de lamp ook vaak te boek staat als de ‘fotografenlamp’, een icoon dat volledig in lijn met de huidige tijdsgeest ook al een tijdlang te verkrijgen is met een ledbron, zoals je kan zien rechts op onderstaande foto.
Met de Fortuny Pétite is er overigens ook al enige tijd een kleinere broer voor de iconische lamp. Deze diffuser heeft een diameter van 65 cm (waar dit voor de originele versie 86 cm is), en komt minimaal 168 cm hoog, een aanzienlijk verschil met de 190 cm van de eerste versie.
Verder zijn er ook andere uitvoeringen, zoals een hanglamp en ook een tafellamp dat van een gelijkaardige vormgeving is voorzien, en net als de Fortuny Moda indirecte verlichting verspreid.
Pallucco
De Italiaan Paolo Pallucco besloot in 1982 het gelijknamige label op te richten. Op zich niks speciaal, ware het niet dat het merk al snel enkele opvallende verlichtingsontwerpen binnen z’n portfolio mocht rekenen, waaronder dus vanaf 1985 ook de fameuze Fortuny-vloerlamp, die er op z’n eentje in slaagde een soort van ‘Hollywood-gevoel’ in de woonkamer te integreren. Tot op vandaag neemt de verkoop van de Fortuny lamp tot op vandaag een meer dan bekoorlijk aandeel in van de cijfers van de Italiaanse fabrikant, wat eigenlijk ook niet hoeft te verwonderen gezien z’n prachtige uitstraling.
De man die alles kan
Los van z’n realisaties voor de theater- en verlichtingswereld weet Fortuny zich ook te ontplooien tot een uitermate veelzijdige schilder, scenarist, productdesigner en collectioneur. Maar misschien staat hij wel het meest in het collectieve geheugen gegrift als getalenteerde modeontwerper, wat vooral toe te schrijven valt aan een bepaald wapenfeit waar hij tot heden op postuum appreciatie voor binnenrijft.
In 1909 ontwerpt hij de zogenaamde Delphosjurk van geplisseerde zijde, de aanblik ervan bracht je terstond terug naar de Klassieke Oudheid. Na decennia waarin vrouwenlichamen stevig hoorden te zijn dichtgeregen in korsetten, zorgde, na Paul Poiret, ook Mariano Fortuny met de Delphos met z’n ragfijne plooitjes voor een ware ontketening én een statement. Het leverde Fortuny, ook na z’n dood in 1949 in Venetië, een meer dan aanzienlijk reputatie in de fashionwereld op. Modeontwerpers als Dries Van Noten, Lanvin of Haider Ackermann tonen aan dat plissé nog steeds in is…
Prijs
Sowieso wordt er op de markt van tweedehandsproducten en antiek grof geld geboden voor een originele lamp met industriële look en dat is bij de Fortuny niet anders. Voor een van de eerst uitgebrachte versies betaal je tot gauw 15000 euro. Voor een recent geproduceerde variant hoef je iets minder diep in de buidel te tasten. Iets… Een eerder hedendaagse versie kost je dan ook al snel een goeie 3 à 4000 euro. Misschien een leuke tip wanneer iemand je de volgende keer vraagt op een geschenksuggestie?
